- Λογγοβάρδοι
- Γερμανική φυλή, που εγκαταστάθηκε τον 6ο αι. στην Ιταλική χερσόνησο, με αρχική προέλευση πιθανότατα από τη Σκανδιναβία. Οι λεπτομέρειες της μεταναστευτικής πορείας των Λ. είναι αρκετά σκοτεινές· στα μέσα πάντως του 5ου αι. βρίσκονταν στον Κάτω Έλβα και στο α’ μισό του 6ου αι. στην Πανονία. Η γειτνίαση με άλλους γερμανικούς λαούς, τους άγριους Ερούλους και τους Γεπίδες –που μετά την αποχώρηση των Οστρογότθων είχαν κατέβει στην Πανονία και στον μέσο Δούναβη– αποτέλεσε αφορμή συγκρούσεων, οι οποίες κατέληξαν στην ήττα των Ερούλων και των Γεπιδών από τους Λ. στα μέσα του 6ου αι. Κατά την περίοδο των αγώνων ανάμεσα στις γερμανικές αυτές φυλές, το Βυζάντιο κινήθηκε με εύστοχη διπλωματικότητα· ιδιαίτερα ο Ιουστινιανός επιδίωξε την εξουδετέρωση της επικίνδυνης παρουσίας τους στα βόρεια σύνορα του κράτους με τον εκχριστιανισμό, τις συμμαχίες ή τη διάλυση των γερμανικών συνεννοήσεων εναντίον της αυτοκρατορίας. Τελικά η προώθηση της ασιατικής φυλής των Αράβων στα Δ προκάλεσε τη λογγοβαρδική εισβολή (568) και την εγκατάσταση των Λ. στην Ιταλία, γεγονός με αποφασιστική σημασία για τη διαμόρφωση της μεσαιωνικής Ιταλίας αλλά και για τη βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλική χερσόνησο. Η λογγοβαρδική κατάκτηση, που επεκτάθηκε στη βόρεια Ιταλία (Λομβαρδία) αλλά και σε τμήμα της κεντρικής (δουκάτο του Σπολέτο) και της νότιας (δουκάτο του Βενεβέντο), αποδεικνύει πόσο άσκοπος ήταν ο αγώνας του Ιουστινιανού για την κατάληψη της Ιταλίας, ο οποίος διήρκεσε είκοσι χρόνια και εξάντλησε οικονομικά το κράτος. Ο Κώνστας Β’ προσπάθησε να ανακαταλάβει τις λογγοβαρδικές κτήσεις (663), αλλά παρά τις αρχικές του επιτυχίες αναγκάστηκε τελικά να λύσει την πολιορκία του Βενεβέντο, επειδή ούτε ο στρατός ούτε τα οικονομικά μέσα που διέθετε του επέτρεπαν να συνεχίσει τον αγώνα. Η λογγοβαρδική απειλή στράφηκε και εναντίον των παπών, οι οποίοι, αποβλέποντας στη βυζαντινή βοήθεια, παρέβλεψαν τις θρησκευτικές διαφορές με το Βυζάντιο, ακόμα και επί Λέοντα Γ’ του Ισαύρου. Ωστόσο, η εξωτερική πολιτική του Κωνσταντίνου Ε’, που έριξε το βάρος στην Ανατολή, ενώ παραμέλησε την Ιταλία, διευκόλυνε την κατάληψη της Ραβένα από τους Λ. και την κατάλυση της βυζαντινής διοίκησης στη βόρεια και κεντρική Ιταλία, ενώ ταυτόχρονα έστρεψε τους δυσαρεστημένους και από την εικονομαχία πάπες προς τους Φράγκους. Συνεπώς, ενώ η προσέγγιση Φράγκων και παπών οδήγησε σε ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την εξέλιξη του παπισμού, στη δημιουργία δηλαδή της κοσμικής εξουσίας της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας (754) –με την παραχώρηση στον πάπα των ιταλικών περιοχών τις οποίες οι Φράγκοι απέσπασαν από τους Λ.– ο αγώνας των Φράγκων εναντίον των Λ. κορυφώθηκε επί Καρλομάγνου, ο οποίος τους νίκησε (774) και προσάρτησε το βασίλειό τους στο κράτος του. Καταλύθηκε έτσι η λογγοβαρδική κυριαρχία της Ιταλίας, που διήρκησε περισσότερο από διακόσια χρόνια και άφησε πιο έντονα ίχνη κυρίως στη βόρεια Ιταλία, όπως φαίνεται και από την τέχνη των Λ. της πρωτορομανικής εποχής.
Dictionary of Greek. 2013.